Ludzie żyjący na terenach krasowych przywykli do jaskiń, szybów, ginących rzek, jezior oraz źródeł, które nagle wytryskały spod ziemi po ulewnych deszczach lub w trakcie powodzi. Jednak widok wyniesionej przez silne prądy wodne nietypowej „ryby” o śnieżnobiałej skórze, długim tułowiu i ogonie oraz czterech odnóżach zadziwił wszystkich. Mieszkańcy okolic uwierzyli, że w Jaskini Postojnej żyje przerażający smok, a te dziwne białe stworzenia to jego potomstwo.

Kto poskromi smoka?

Ale „małe smoki” zainteresowały nie tylko miejscową ludność – opowieści o tych stworzeniach zaintrygowały także naukowców. W XVIII wieku biologowie współzawodniczyli ze sobą (można to było niemal nazwać wojną) o to, który z nich jako pierwszy przedstawi nowy gatunek z Jaskini Postojnej. Giovanni Antonio Scopoli najwcześniej pozyskał żywe okazy „małych smoków”, które w 1768 roku zostały opisane naukowo i zyskały łacińską nazwę: Proteus Anguinus. Sam Karol Darwin napisał w swoim dziele „O powstawaniu gatunków” (1859 r.) o tych niezwykłych stworzeniach zamieszkujących podziemny świat Jaskini Postojnej.

Królowa podziemnego świata?

Odmieniec jaskiniowy to gatunek endemiczny dla krasu dynarskiego, co oznacza, że występuje w niewielu miejscach na Ziemi, a wśród nich głównym obszarem jego występowania jest Słowenia i Jaskinia Postojna. Specyficzne warunki panujące w jaskini (ciemność, stała temperatura i długie okresy braku pożywienia) sprawiły, że odmieńce stały się istnymi mistrzami przetrwania, a ich unikalne cechy przywodzą na myśl supermoce.

Superbohaterowie!

Już sam wygląd odmieńców jaskiniowych jest nietypowy: mają długi, kojarzący się z wężem tułów, a całkowita długość ich ciała sięga 25–30 centymetrów, co sprawia, że są jednymi z największych jaskiniowych drapieżników. Ich skóra jest blada, o różowym odcieniu i zdaje się niemal przezroczysta. Mają krótkie kończyny zakończone trzema (kończyny przednie) lub dwoma (kończyny tylne) palcami. Poruszają się w wodzie, wijąc się niczym wąż i pomagając sobie kończynami. Ich układ oddechowy składa się z zewnętrznych skrzeli i szczątkowych płuc. Choć dorosłe osobniki nie posiadają oczu, mogą orientować się w otoczeniu dzięki znajdującym się w skórze receptorom. Dzięki nim doskonale wyczuwają swoje ofiary, a ponadto ich skóra jest bardzo wrażliwa na światło. Odmieńce potrafią przeżyć bez pożywienia nawet dwanaście lat i dożywają nawet 100 lat.

Życie miłosne

Jest coś, co od setek lat intrygowało naukowców bardziej niż „supermoce” odmieńców jaskiniowych: ich rozmnażanie. Ponieważ płazy te żyją, a tym samym rozmnażają się, w pogrążonych w ciemności podziemnych rzekach i jeziorach, badacze nie mieli możliwości poznania ich miłosnych zwyczajów. Jednak pewne przypadkowe zdarzenie, do którego doszło w jednym z dużych akwariów wystawowych w Jaskini Postojnej, pomogło naukowcom dowiedzieć się na ten temat znacznie więcej. W 2016 roku po raz pierwszy mogliśmy być świadkami złożenia jaj przez samicę odmieńca jaskiniowego oraz wyklucia się 21 „małych smoków”, o których wieść rozeszła się na całym świecie. Więcej na ten temat przeczytasz tutaj.